صفر تا صد قدرت تصمیم‌ گیری

در این مقاله از شیراز مشاور، قدرت تصمیم‌ گیری را در قالب دو مقاله بررسی میکنیم.

قسمت نخست

• مقدمه
• تصمیم‌ گیری چیست؟
• مراحل تصمیم‌ گیری
• تشخیص مشکل و تعیین موقعیت، مستلزم تصمیم‌ گیری
• ارزیابی موقعیت و مدنظر قرار دادن اهداف
• جست‌وجوی گزینه‌ها
• انتخاب بهترین گزینه برای عمل
• عملی نمودن تصمیم اتخاذ شده
• ارزیابی نتایج
• توصیه‌های معمول در فرایند تصمیم‌ گیری
• مدل‌های تصمیم‌ گیری
• خلاصه فرایند تصمیم‌ گیری در عمل
• الگوی تصمیم‌ گیری صحیح

مقدمه

زندگی مجموعه‌ای از تصمیمات مختلف است که در گستره‌ای از موقعیت‌ها و مشکلات بسیار ساده تا بسیار پیچیده اتخاذ می‌گردند. ما هر روز تصمیم‌های زیادی برای خود می‌گیریم که بعضی از این تصمیم‌ها ساده و کم اهمیت بوده و ممکن است تأثیر خیلی زیادی روی زندگی ما نداشته باشند مثل لباس پوشیدن یا غذا خوردن، ولی بعضی از آن‌ها مهم هستند و می‌توانند اثر خیلی زیادی روی زندگی ما بگذارند مثل انتخاب شغل یا رشته تحصیلی و… تصمیم‌گیری یک امر مهم و اساسی در زندگی هر فرد است و موفقیت یا عدم موفقیت افراد ارتباط بسیار زیادی با تصمیم‌گیری‌های صحیح آن‌ها دارد.

هریک از ما ممکن است با این شرایط روبه‌رو شده باشیم که نیاز به تصمیم‌گیری برای یک موقعیت حساس یا مهم داشته‌ایم. اگر پاسخ معمول شما به اغلب این شرایط، «نمی‌توانم تصمیم بگیرم» باشد، مهارت تصمیم‌گیری مؤثر می‌تواند به شما کمک کند تا با اعتماد به نفس بیشتر تصمیمات صحیح‌تری را اتخاذ کنید. رشد توانایی تصمیم‌گیری به افراد احساس آزادی بیشتری بخشیده و موجب کنترل بهتر آنان بر زندگی‌شان می‌گردد.

عامل کلیدی در اینکه «باعث رخ دادن رویدادها شویم» نه اینکه «تسلیم رخ دادن آن‌ها باشیم»، تصمیم‌گیری ماهرانه است. منظور آن است که با مجهز بودن به مهارت تصمیم‌گیری و به‌کارگیری بجا و مناسب آن در زندگی می‌توانیم خودمان عامل اتفاق افتادن حوادث و وقایع پیرامون‌مان باشیم و به جای اینکه به شرایط اجازه دهیم تا سرنوشت ما را رقم بزند، خودمان تعیین‌کننده رویدادها و سرنوشت خویش باشیم.

بسیاری از مشکلات روانشناختی قابل حل هست. برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید: 07132360878

اطلاعات جامع روانشناسان شیراز با ویدئو و رزرو نوبت مشاوره

تصمیم‌ گیری چیست؟

تصمیم‌گیری فرایند انتخاب یک شیوه عمل از میان اعمال متنوع است. این فرایند شامل استفاده از چیزهایی است که در دست دارید (یا می‌توانید به دست بیاورید) برای رسیدن به آنچه که می‌خواهید. اگر شما تنها یک انتخاب ممکن در اختیار داشته باشید (یا یک راه حل بیشتر نداشته باشید) با فرایند تصمیم‌گیری روبه‌رو نیستید. البته حتی اگر در چنین شرایطی با دو گزینه عملی کردن یا نکردن یک راه حل مواجه باشید و باید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید، در واقع در حال تصمیم‌گیری هستید. گرچه بسیاری از تصمیمات برحسب عادت گرفته می‌شوند و عملاً فرد با مشکل انتخاب از میان گزینه‌های متعدد روبه‌رو نیست، اما در هر حال هر موقعیتی که شامل سنجش دو یا چند گزینه برای عمل و انتخاب یکی از آن‌ها باشد، نوعی تصمیم‌گیری به حساب می‌آید.

برخی افراد حتی قادر به برطرف کردن مسائل روزمره خود نیستند و وقتی در موقعیتی قرار می‌گیرند که مستلزم تصمیم‌گیری است، دچار پریشانی، دستپاچگی و ناراحتی می‌شوند. در مقابل این گروه، افراد دیگری نیز وجود دارند که نه تنها در این گونه موقعیت‌ها دچار اضطراب و سردرگمی نمی‌شوند، بلکه هر بار که در موقعیت تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند، سعی می‌کنند تجربیات گذشته‌شان را به کمک گرفته و نقاط ضعف خود را بهبود بخشند. عمده‌تری علت موفقیت این افراد آن است که هنگام مواجهه با مشکل یا چالشی که باید برای آن تصمیم‌گیری کنند) از روشی منظم و مرحله به مرحله استفاده کرده و فنون مهارت تصمیم‌گیری را به خوبی به‌کار می‌بندند.

مراحل تصمیم‌ گیری

صرف‌نظر از نوع تصمیمی که قرار است گرفته شود، همه تصمیم‌گیری‌ها از الگوی مشابهی پیروی می‌کنند. مراحل فرایند تصمیم‌گیری عبارت است از:

۱. تشخیص مشکل و تعیین موقعیت مستلزم تصمیم‌ گیری

تصمیم‌گیری با این امر آغاز می‌شود که فرد یا گروهی تشخیص دهند که مشکلی وجود دارد که باید برای حل آن تصمیم‌گیری نمود. در این مواقع، نیاز به تغییر در یک موقعیت خاص احساس می‌گردد و فرد یا گروه باید برای بهبود بخشیدن به آن موقعیت، تمهیداتی فراهم کنند. وقتی مشکل به قدری پیچیده و بزرگ باشد که به راحتی نتوان آن را به صورت عینی تعریف کرد، باید آن را به چند مشکل کوچک‌تر تجزیه نمود و برای هریک چاره‌ای اندیشید و در نهایت همه را در جهت حل مشکل اصلی هدایت کرد. البته در این مواقع باید اهمیت مشکلات فرعی را نیز در نظر گرفته و بر این اساس آن‌ها را اولویت‌بندی و مورد رسیدگی قرار داد.

در تعریف مشکلی که برایتان پیش آمده باید نقش خودتان و میزان مسئولیتی که در قبال تصمیم‌گیری برای آن دارید را مشخص کنید. در تصمیماتی که از حد توانایی و مسئولیت شما خارج است، بیش از اندازه وارد نشده و خود را به خاطر ایجاد مشکل و یا عدم توانایی حل آن سرزنش نکنید. از سوی دیگر از تصمیماتی که به شما مربوط بوده و در حیطه مسئولیت شما است شانه خالی نکرده و مسئولیت تصمیم‌گیری و عمل در آن موقعیت را صرفاً بر دوش دیگران قرار ندهید. به خاطر داشته باشید که برای تعریف دقیق مشکل و تعیین نقشی که در آن دارید می‌توانید از اطرافیان و افراد آگاه در آن زمینه کمک و مشورت بگیرید اما در نهایت خودتان باید فرایند تصمیم‌گیری را به انجام رسانده و مسئولیت آن را برعهده بگیرد

همچنین ببینید : ۵ راه حل برای تقویت قدرت تصمیم گیری

۲. ارزیابی موقعیت و مدنظر قرار دادن اهداف

پس از اینکه تعیین کردید که مشکلی وجود دارد و باید برای حل آن تصمیم‌گیری نمایید، مشخص کنید که منظورتان از فرایند حل مشکل چیست و چه زمانی برای شما مسلم می‌گردد که مشکل حاضر حل شده و فرایند تصمیم‌گیری با موفقیت به انجام رسیده است. به عبارت دیگر به طور عینی برای خودتان تعریف کنید که معیارهای شما برای تصمیم‌گیری موفق و حل مشکل چیست و در چه صورت رضایت شما از این روند تأمین خواهد شد. بدین ترتیب شما برای خود اهدافی را در نظر گرفته و آن‌ها را ملاک عمل خود قرار می‌دهید. مثلاً فردی که با تصمیم‌گیری برای انتخاب شغل روبه‌رو است، ممکن است این اهداف را برای خود تعیین کند:

•  الف) رضایت شغلی و احساس راحتی در کاری که بدان مشغول است؛
•  ب) تناسب شغل با آموزش‌ها و تخصص‌هایی که دریافت کرده است؛
•  ج) درآمد کافی و متناسب با هزینه‌های زندگی؛ و…

در نهایت اگر تصمیم‌گیری برای اشتغال در یک شغل، نیازها و اهداف از پیش‌تعیین شده وی را پوشش داده باشد، فرایند تصمیم‌گیری او به طور بهینه صورت گرفته و نیازی به تجدیدنظر نخواهد داشت. اما اگر اهداف مذکور تا حد رضایت بخشی محقق نشده باشند، فرد باید فرایند تصمیم‌گیری را از سرگرفته و یا اصلاحاتی در تصمیم قبلی‌اش به عمل آورد. اهدافی که هرکس انتخاب می‌کند، متأثر از ارزش‌ها و باورهای وی می‌باشد. بنابراین آگاه بودن از ارزش‌ها و اولویت‌بندی فردی، خانوادگی و اجتماعی به شما کمک می‌کند تا بتوانید آنچه را که واقعاً می‌خواهید، روشن‌تر و بهتر درک کنید.

پیش از تعیین اهداف، ضروری است که شرایط و موقعیت موجود را تحلیل کنید. وقتی تشخیص داده‌اید که بین آنچه که الان هست با آنچه که دوست دارید باشد، تفاوت وجود دارد، پس برای اینکه دریابید که چه چیز باعث به وجود آمدن این تفاوت شده است، باید موقعیت را به دقت بررسی کنید. سعی کنید علت حقیقی این تفاوت را جویا شوید، نه صرفاً نشانه‌های آن را. با بررسی دقیق شرایط می‌توانید روابط علت و معلولی موجود را شناسایی کرده و بهتر به تأثیر و تأثر کارهایتان پی ببرید. از سوی دیگر بررسی موقعیت و شرایط موجود به شما این امکان را می‌دهد که اهداف واقع‌بینانه‌تری را برای خود برگزیده و از گذاردن اهدافی که از حد توانایی، امکانات یا منابع شما خارج بوده و لذا ناکامی و عدم موفقیت شما را در پی خواهند داشت، اجتناب کنید.

همچنین ببینید : کیفیت « یادگیری‌ » در شخصیت سالم چگونه است؟

۳. جست‌وجوی گزینه‌ها

در این مرحله باید به دنبال راه‌حل‌ها و گزینه‌های موجود برای عمل باشید. سعی کنید تنها به موارد آشنا و مأنوس بسنده نکرده و انتخاب‌های متنوع و فراوانی را مدنظر قرار دهید. در بیشتر موقعیت‌ها به علت محدودبودن زمان و امکانات، نمی‌توان تمام گزینه‌ها برای عمل را کشف کرد. تفکر خلاقانه، مطالعه و مشورت با افراد آگاه می‌تواند امکانات بیشتری را در این زمینه در اختیارتان گذارده و در شناسایی گزینه‌های موجود به شما کمک کند. به هر حال سعی کنید بنا بر اهمیت و نوع تصمیمی که پیش رو دارید، برای پیدا کردن راه‌حل‌ها و انتخاب‌های متنوع زمان و تلاش متناسبی صرف کنید.

اگر در حال گرفتن تصمیم بسیار مهمی هستید که ممکن است مسیر زندگی‌تان را تعیین کند، از این مرحله به آسانی نگذرید و همه امکانات را در نظر بگیرید. هیچ گزینه‌ای را به این دلیل که از امکان‌پذیر بودن آن مطمئن نیستید، کنار نگذارید و همچنین از گزینه‌هایی که به نظرتان بی‌اهمیت هستند، نیز غافل نشوید چرا که ممکن است همان گزینه بهترین راه حل باشد. همه گزینه‌های موجود را یادداشت کرده و برای انتخاب بهترین آن‌ها وارد مرحله بعد شوید.

۴. انتخاب بهترین گزینه برای عمل

یکی از عناصر کلیدی فرایند تصمیم‌ گیری آن است که از قبل بیندیشید که «اگر این کار را انجام دهم چه چیزهایی ممکن است اتفاق بیافتد» به عبارت دیگر پیامدهای مثبت و منفی هریک از گزینه‌هایی که در مرحله قبل یادداشت کرده‌اید را بررسی کنید. جمع‌آوری اطلاعات می‌تواند شما را در این پیش‌بینی یاری نماید. اگر مطمئن نیستید که پیامد یک انتخاب مثبت یا منفی است، این سؤالات را از خود بپرسید:

• آیا برخلاف تعلیمات مذهبی است؟
• آیا برخلاف قوانین خانه، مدرسه یا جامعه است؟
• آیا به سلامتی من یا دیگران صدمه می‌زند؟
• آیا برای من یا دیگران مشکل یا دردسر به وجود می‌آورد؟
• آیا باعث نگرانی و ناراحتی خانواده‌ام می‌شود؟
• آیا اگر کسی این کار را با من انجام دهد، ناراحت می‌شوم؟
• آیا به حل مشکل خواهد انجامید و اهداف مرا محقق خواهد ساخت؟

پیامد های تصمیم گیری

پیامدهای تصمیم‌ گیری، همیشه به طور کامل و ۱۰۰ درصد مثبت و مطابق میل فرد تصمیم‌گیرنده نیست. همواره باید در کنار پیامدهای خوب، برخی پیامدهای بد را نیز پذیرفت. اما یک تصمیم‌گیری موفق به معنای انتخاب راه‌حلی است که پیامدهای خوب آن به برخی پیامدهای بد توأم با آن بیارزد. تفکر و عمل با دقت به شما کمک خواهد کرد تا پیش‌بینی‌های بهتری از پیامدهای تصمیم‌تان داشته باشید.

در بررسی گزینه‌ها باید منابع حمایت‌کننده و بازدارنده موجود برای هر انتخاب را مدنظر قرار دهید و گزینه‌ای را انتخاب کنید که بتوانید آن را به عمل درآورید. دقت کنید که چه منابعی برای به عمل درآوردن هریک از گزینه‌ها نیاز دارید؛ چه میزان زمان، هزینه، نیرو، مهارت، دانش و یا سایر منابع مورد نیاز است؛ از چه موانعی باید بگذرید؛ کدام گزینه بیشتر با اهداف و ارزش‌های شما و اهدافی که تعیین کرده‌اید، هماهنگ است.

ممکن است بعد از بررسی دقیق گزینه‌ها به این نکته دست یابید که هیچ یک از آن‌ها نمی‌توانند راه‌حل مناسبی برای مشکل شما باشند. در صورتی که بهترین انتخاب وجود نداشته باشد و هیچ یک از گزینه‌ها رضایت‌بخش به نظر نرسند، شما می‌توانید با ترکیب یا تلفیق برخی از ایده‌ها و امکانات، گزینه‌های جدیدی را خلق کنید. در هر صورت شما می‌توانید برای جست‌وجوی اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر، عمل خود را کمی به تعویق بیندازید اما هرگز نباید به این دلیل که پاسخ کاملی برای موقعیت نیافته‌اید، کل فرایند تصمیم‌گیری را به تأخیر انداخته یا نادیده بگیرید.

به منظور مسلط شدن بر مهارت تصمیم‌گیری، تمرین کنید تا زمانی که تصمیم شما قابل لغو یا برگشت است، سریع تصمیم‌گیری کنید. اما این نکته را نیز فراموش نکنید که زمانی که تصمیمات مهم و غیرقابل بازگشتی را پیش روی دارید، هرگز عجله نکرده و به خودتان فرصت دهید تا تمام گزینه‌ها و پیامدهای موجود را دقیقاً بررسی کرده و به آن‌ها احاطه کامل پیدا کنید.

۵. عملی نمودن تصمیم اتخاذ شده

تصمیم‌ گیری با انتخاب بهترین گزینه تمام نمی‌شود، بلکه باید این انتخاب را اجرا کنید. معمولاً اغلب افراد به تصمیمات خود عمل می‌کنند، هرچند گاهی اوقات در تصمیماتی که مستلزم کار گروهی می‌باشند، وقفه یا کم‌کاری صورت می‌گیرد. در این گونه تصمیمات برای اینکه انگیزه گروه برای به اجرا در آوردن تصمیم اتخاذ شده افزایش یابد، بهتر است همه اعضای آن در فرآیند تصمیم‌گیری به طور یکسان مشارکت داشته و اعمال نظر کنند. بیشتر تصمیمات به تنهایی نمی‌توانند مشکل اصلی را حل کنند اما شما را در موقعیتی قرار می‌دهند که بتوانید با گرفتن تصمیمات اضافی در راه حل مشکل‌تان گام بردارید و به اهداف‌تان نزدیک‌تر شوید.

بعد از اینکه تصمیمی را گرفتید، باید تمام مسئولیت و پیامدهای آن را بپذیرید و تا زمانی که تغییرات و بهبودهای پیش‌بینی شده رخ دهند، بر سر تصمیم خود ایستادگی کنید. در این راه توانایی و اراده خود را تقویت نموده و اجازه ندهید مشکلاتی که بر سر راهتان قرار می‌گیرند، شما را از مسیر و هدف اصلی‌تان منحرف سازند.

از این نترسید که تصمیمی بگیرید و پس از مدتی مجبور شوید در آن تجدیدنظر کنید – این بخشی طبیعی از فرایند تصمیم‌گیری است. چون اغلب تصمیمات در زمانی گرفته می‌شوند که هنوز اطلاعات کافی در دست نبوده و یا همه منابع لازم برای عملی نمودن تصمیم در اختیار فرد تصمیم‌گیرنده نیست. بنابراین طبیعی است که برخی تصمیم‌گیری‌ها به طور موقت صورت پذیرفته و پس از مهیا شدن شرایط تصمیم‌گیری بهتر، در تصمیم اولیه تجدیدنظر یا اصلاحاتی صورت بگیرد. توجه کنید که شما بهترین کار ممکن را با آنچه که در دست داشته‌اید، به انجام رسانده‌اید و از خودتان انتظار بیش از حد نداشته باشید.

-لینک قسمت دوم مقاله قدرت تصمیم‌ گیری

بسیاری از مشکلات روانشناختی قابل حل هست. برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید: 07132360878

اطلاعات جامع روانشناسان شیراز با ویدئو و رزرو نوبت مشاوره