صفر تا صد تفکر انتقادی، زرنگ بودن یا نبودن

در این مقاله از شیراز مشاور، تفکر انتقادی را در قالب دو مقاله بررسی میکنیم.

بسیاری از مشکلات روانشناختی قابل حل هست. برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید: 07132360878

اطلاعات جامع روانشناسان شیراز با ویدئو و رزرو نوبت مشاوره

قسمت نخست

• مقدمه
• تفکر انتقادی چیست؟
• اهمیت مهارت تفکر انتقادی
• شکل‌گیری مهارت تفکر انتقادی
• مؤلفه‌های مهارت تفکر انتقادی
• هفت قاعده برای تقویت تفکر انتقادی

مقدمه تفکر انتقادی

هر لحظه از شبانه‌روز ما در معرض اطلاعات مختلف قرار می‌گیریم. برای حیوانات و انسان نخستین این اطلاعات دست اول بودند: چیزهایی که فرد می‌بیند، می‌شنود، لمس می‌کند، می‌چشد و بو می‌کند. با ظهور زبان در بین انسان‌ها آن‌ها نوع دیگری از اطلاعات (اطلاعات دست دوم) پدید آمد و آنچه که امروزه با آن‌ها روبه‌رو هستیم، غالباً از این دسته اطلاعات هستند.

کمی به اطلاعاتی که روزانه دریافت می‌کنید، فکر کنید: آنچه والدین یا دوستان‌تان می‌گویند، چیزی که در مدرسه به شما آموزش داده می‌شود، آنچه که در تلویزیون مشاهده و یا در روزنامه‌ها و مجلات مطالعه می‌کنید: بدون شک می‌توان گفت که اغلب این اطلاعات که امروزه با آن‌ها روبه‌رو هستیم در حال ارائه اصول یا موضوعاتی هستند که از ما می‌خواهند با آن‌ها هم عقیده شده و آن‌ها را بپذیریم.

ما در دورانی زندگی می‌کنیم که وجه مشخصه آن تلاش در متقاعدسازی همگانی است. هر بار که رادیو یا تلویزیون را روشن می‌کنیم و یا کتاب یا مجله‌ای را می‌گشاییم، در معرض بمباران اطلاعاتی قرار می‌گیریم که سعی دارند ما را متقاعد سازند تا فرآورده‌های آن‌ها را خریداری کرده و یا به نامزد انتخاباتی یا حزب سیاسی خاصی رأی بدهیم یا ایده و اصول مختلف مطرح شده را بپذیریم. حتی زمانی که با دوست، همسر، والدین، راننده تاکسی و… نیز تعامل می‌کنیم همواره با مسائلی روبه‌رو می‌شویم که از ما خواسته می‌شود برداشت آن‌ها را از آنچه درست، واقعی و یا زیبا است، بپذیریم.

اما آیا پذیرش بی‌چون و چرای اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم، از ما انسانی بی‌اراده و عاری از نیروی تفکر یا عقل سلیم نمی‌سازد؟ چنین فردی تسلیم محض محیط است و همواره براساس اصول دیگران و برپایه خواست محیط زندگی می‌کند و قادر نیست تا از زندگی آن‌گونه که خودش می‌خواهد لذت ببرد. مهارت تفکر انتقادی این امکان را برای ما فراهم می‌آورد که با دریافت اطلاعات و دیدگاه‌های موجود راجع به مسائل مختلف، صرف‌نظر از سوگیری‌های شخصی یا باورها و ارزش‌های نادرست احتمالی‌مان، بتوانیم بهترین نتیجه را استنباط کرده و براساس آن عمل نماییم.

تفکر انتقادی چیست؟

تفکر انتقادی عبارت است از توانایی تفکر مستقل و تأملی، و فکر کردن به شیوه‌ای روشن و منطقی. داشتن تفکر انتقادی به معنای مجادله یا انتقاد نسبت به دیگران نیست. بلکه نوعی مهارت است که می‌تواند در افشای سفسطه‌ها و استدلال‌های نادرست به‌کار گرفته شود، به علاوه نقش مهمی در استدلال و تکالیف سازنده بازی می‌کند. تفکر انتقادی به ما کمک می‌کند تا به کسب دانش بپردازیم، نظریه‌های خود را بهبود ببخشیم و به استدلال‌های قوی دست یابیم. همچنین می‌توان از آن برای پیشبرد فرایند کاری و ارتقای نهادهای اجتماعی استفاده نمود.

فردی که از مهارت تفکر انتقادی برخوردار است قادر خواهد بود تا:

• پیوندهای منطقی بین ایده‌های مختلف را درک کند؛
• استدلال‌های مختلف را شناسایی، سازماندهی و ارزیابی نماید؛
• ناهمسانی‌ها و اشتباهات معمول در استدلال‌ها را کشف کند؛
• مشکلات را به طور سیستماتیک حل کند؛
• تناسب و اهمیت ایده‌ها را دریابد؛
• روی توجیه و دلائل منقی باورها و ارزش‌های شخصی‌اش تأمل کند.

تفکر انتقادی عبارت است از بررسی و آزمایش موضوعاتی که برای پذیرش ارائه می‌شوند، به منظور کشف اینکه آیا آن‌ها منطبق با واقعیت هستند یا خیر. این استعداد علاوه بر آنکه ذاتاً در انسان وجود دارد، نیازمند آموزش و پرورش است.

اهمیت مهارت تفکر انتقادی

تفکر انتقادی بسیار مهم است چرا که فرد را قادر می‌سازد تا اطلاعات دریافتی را ارزیابی نموده و خطرات عمل بر پایه یک فرض غلط را به حداقل برساند. فقدان این استعداد ذهنی می‌تواند باعث صدمه، مسمومیت، عدم پذیرش و یا خرابکاری‌هایی شود که ممکن است فرد را با خطرات مهلکی روبه‌رو سازد. همه افراد به طور ذاتی از این استعداد برخوردارند، اما آنچه که به عنوان یک مهارت زندگی از آن یاد می‌شود، فراتر ازشیوه معمول تفکر انتقادی که انسان را از خطرات مصون می‌دارد، می‌باشد.

تفکر انتقادی در این مفهوم، عبارت است از یک فرآیند ذهنی تحلیل یا ارزیابی اطلاعات، به‌ویژه بیانات یا موضوعاتی که افراد به عنوان یک اصل ارائه می‌کنند. تفکر انتقادی فرایندی است شامل: تأمل روی معنای عبارات، بررسی شواهد و استدلال‌های ارائه شده، و قضاوت راجع به واقعیت‌ها، افرادی که تفکر انتقادی دارند می‌توانند این اطلاعات را از طریق مشاهده، تجربه، استدلال، و تعامل با دیگران جمع‌آوری کنند. اساس تفکر انتقادی را ارزش‌های عقلانی تشکیل می‌دهند، از جمله: تیزبینی، صحت، دقت، مدلل بودن، تمامیت و بی‌طرفی.

به نوعی می‌توان گفت تفکر انتقادی در کنار شیوه تفکر خلاق پیش نیاز سایر مهارت‌های زندگی از جمله حل مسئله، تصمیم‌گیری، ارتباط مؤثر و روابط سازنده را تشکیل می‌دهد. فردی که توانایی تفکر انتقادی نداشته باشد نمی‌تواند راه‌حل‌های متعدد برای مسائل را ارزیابی و بهترین شیوه را انتخاب کند و لذا با شکست‌های متعدد روبه‌رو خواهد شد. در واقع تفاوت تفکر انتقادی و تفکر خلاق نیز در این است که تفکر خلاق منجر به نوآوری و خلق ایده‌های جدید می‌گردد. در حالی که تفکر انتقادی فرد را قادر می‌سازد تا ایده‌ها و راه‌حل‌های موجود را ارزیابی کرده و بهترین آن‌ها را انتخاب کند.

همچنین ببینید: تکنیک های کاربردی و علمی کنترل هیجان ها

 از دیگر موارد اهمیت تفکر انتقادی می‌توان به این موارد اشاره نمود:

۱. تفکر انتقادی یک مهارت تفکر عمومی است. توانایی تفکر به شیوه‌ای روشن و منطقی برای هرگونه انتخابی که پیش رو دارید، ضروری و حائز اهمیت است. اگر شما در یکی از حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، مالی، مدیریت و یا قانون مشغول به کار هستید می‌دانید که داشتن تفکر انتقادی لازمه موفقیت شما در کارتان است. اما این نوع تفکر صرفاً به حوزه‌های کاری خاصی محدود نمی‌شود و توانایی خوب فکر کردن و حل مشکلات، مهارتی است که برای همه افراد با هرگونه خطی مشی یا حرفه‌ای که داشته باشند، مفید و لازم می‌باشد.

مطالعه کنید: صفر تا صد تفکر انتقادی، زرنگ بودن یا نبودن قسمت دوم

بسیاری از مشکلات روانشناختی قابل حل هست. برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید: 07132360878

اطلاعات جامع روانشناسان شیراز با ویدئو و رزرو نوبت مشاوره